Koncertno izvođenje opere Edip Đorđa Eneskua
Ritualizovano muzičko tretiranje kultne priče Grčke mitologije
Kao opšte pravilo, opere koje se proglašavaju za zapostavljena remek-dela treba dočekati s dozom opreza. Ali Edip Đorđa Eneskua, koji je konačno stigao na srpsku scenu Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu osamdeset i devet godina nakon svoje pariske premijere (1936) u koprodukciji Vojvođanskog simfonijskog orkestra i Simfonijskog orkestra i hora Temišvarske filharmonije Banatul, pokazuje se kao uzbudljiv izuzetak.
Francuski libreto Edmonda Fleža prikazuje priču o Edipu od rođenja do smrti, u četiri čina i šest slika, pri čemu treći i četvrti čin blisko prate Sofoklove dve tebanske tragedije – Kralj Edip i Edip na Kolonu.
Prvi čin prikazuje Edipovo rođenje u Tebi, proročanstvo proroka Tirezije da će ubiti svog oca Laja i oženiti se majkom Jokastom, kao i odluku da novorođenče bude napušteno. U drugom činu, dvadeset godina kasnije, Edip napušta Korint, gde su ga usvojili Polib i Meropa; susreće svog pravog oca Laja i ubija ga, a zatim pobeđuje Sfingu i biva slavljen kao spasilac naroda Tebe. Treći čin započinje kugom u Tebi, a završava se Edipovim otkrićem svog porekla. U četvrtom činu Edip luta sa ćerkom Antigonom, prognan iz Tebe, i stiže u Kolon gde pronalazi svoj mir i spokoj.
Predstavljeno u formi koncertnog izvođenja, opera Edip je delo koje zadivljuje svojom ambicioznošću, ali i koje plaši svojom zahtevnošću. Ova opera još uvek nije ušla u operski kanon, iako ima dosta razloga da tako ne bude.
Muzička ritualizacija priče
Eneskuovo tretiranje ove priče gotovo je ritualizovano. Mestimično više podseća na oratorijum nego na operu. Ipak, njegova uzburkana, tamnih nijansi orkestarska muzika – koja stilski počiva na kasnoromantičarskim uzorima, ali i na Debisiju i ranom Bartoku – u drugom delu opere dolazi do punog izražaja, napuštajući svaki osećaj distance i hladnoće.
Muzika verno prikazuje Edipovo konačno suočavanje s užasom onoga što je učinio, njegovo samooslepljivanje i progonstvo iz Tebe, u kojem ga prati ćerka Antigona, kao i smirenje i mir koje na kraju pronalazi u Kolonu. U ovoj partituri arije i pojedinačne muziče scene nisu u prvom planu, ali Edipove izjave o sopstvenoj nevinosti u završnoj sceni zaista su očaravajuće.
Foto: Srdjan Pabllo DoroskiInterpretacija u razmerama opere
Koncertno izvođenje ove opere u saradnji Vojvođansog simfonijskog orkestra, Simfonijskog orkestra i hora Temišvarske filharmonije Banatul i Dečijeg operskog studija Opere Srpskog narodnog pozorišta u potpunosti odgovara i razmerama opere i njenoj ljudskosti.
Dirigent, gost iz Rumunije, Gabrijel Bebešelja vodio je ogroman ansambl izvođača dinamično, sa visokom umetničkom izražajnošću, negujući adekvatan odnos između izuzetno simfoniziranog muzičkog toka orkestarskog ansambla i kontrapunkta koji se formira sa solistima i horom. Bilo je povremenih, ali vrlo retkih, situacija koje su u ukupnom zvuku interpretirane sa manjim intonativnim i ritmičkim problemima, ali je koncetracija celog ansambla bila na zavidnom nivou, ne dopuštajući da se interpretacija otrgne kontroli.
Štaviše, kao poseban interpretativni momenat moramo izdvojiti to što je orkestar vrlo uspešno potcrtao moćnu muziku koja jednostavno pleni slušaoca u svom stilskom izobilju.
Solisti snažnog izraza
Nijedna postavka opere ne može da uspe bez autoratativnog protagoniste, naročito u situacijama kakva je opera Edip. Izuzetno zahtevna uloga Edipa poverena je Jonucu Pasku koji ju je tumačio sa ogromnim autoritetom i snažnim prisustvom – i u vokalnom i u dramskom izrazu. Pasku je u septembru mesecu ove godine već pokupio pohvale za svoje interpretacije Edipa u operi u Bukureštu. Njegov bariton i ovog puta odavao je izdržljivost. Probijao se kroz najgušće orkestarske teksture i prelazio od lirske topline u intimnim i ranjivim trenucima do tamnijih, snažnih boja u delovima punim patnje. Pamtićemo njegovu interpretaciju Edipovog monologa u trećem činu, ali i intezivni dijalog sa Antigonom.
Činjenica je da nijedna druga uloga nije ni približno toliko obimna u ovoj operi, ali oko Paskua su se okupili solisti podjednako snažnog izraza. Antonela Barant formirala je toplinu i dostojanstvo u liku Jokaste, Paul Kurijević kao Laj ostavio je živ utisak, Liza Kadelnik nastupila je kao dramatična i upečatljiva Sfinga, Đorđ Kelidze osvojio je pažnju kao Tiresije, Radoslava Vorgić-Žuržovan interpretila je lik Antigone verno i dirljivo svojim jasnim sopranom svetlog tona, Bogdan Baću nastupio je kao neumoljivi Kreont.
Hor Temišvarske filharmonije bio je veran i ubedljiv komentator događaja, a hor Dečijeg operskog studija Srpskog narodnog pozorišta doprineo je oblikovanju dramskih situacija.
Iznad svega, Eneskuov Edip je izvanredno ostvarenje koje traži posebnu interpretativnu formu i pripremljenost. To je istovremeno i predstava koju bi svako ko je zainteresovan za operu 20. veka trebalo da pogleda i čuje.